ด้วยความที่ไปเที่ยววัดบ่อย จากตอนแรกๆ ที่แทบจะไม่ประสีประสาอะไร ถึงทุกวันนี้ ไอ้หนุ่มหน้ามน คนโสตายอย่างผม ก็เริ่มที่จะรู้เรื่อง รู้ราว ในวัดมากขึ้นแล้วครับ
เป็นความสงสัยส่วนบุคคล และความไม่รู้ด้วยแหละครับ จึงทำให้ทราบหลายๆ เรื่องจากการค้นข้อมูล และก็พยายามสังเกตแต่ละสถานที่ที่ตัวเองแวะไปเยือน
หลักๆ ศาสนสถานในวัด (สำหรับภาคเหนือนะ) ส่วนใหญ่ก็จะไปประกอบไปด้วย พระวิหาร พระอุโบสถ พระเจดีย์ กัน แต่มันก็จะมีบางที่ มีกันแค่ 2 อย่าง คือ พระวิหารกับพระอุโบสถในร่างเดียวกัน และก็มีพระเจดีย์
ไปเที่ยววัด พระเจดีย์เรารู้ว่าอันไหน แต่พระวิหารและพระอุโบสถล่ะ เราจะแยกกันยังไง ว่าตรงนี้คือพระวิหารนะ ตรงนี้คือพระอุโบสถนะ อ้าวแล้วทำไมวัดนี้ ถึงมีแค่หลังเดียว แล้วตกลงมันคืออะไร พระวิหารหรือว่าพระอุโบสถกันแน่?
พูดแบบสรุปโดยรวม ก็ตามหัวข้อชื่อเรื่อง พระวิหารกับพระอุโบสถ แตกต่างกันตรงไหน?
เอาล่ะ ต่อไปนี้ผมจะอธิบายกันแบบลูกทุ่งง่ายๆ ไม่วิชาการมาก อย่างแรก สังเกตเลยไปในวัด พยายามกวาดสายตามองไว้ ถ้าตรงไหนที่มีพระเจดีย์ต่อท้าย นั้นแหละ คือพระวิหาร
อย่างที่สอง พระวิหารมักจะมีขนาดหลังใหญ่กว่าพระอุโบสถ และตอนไปเที่ยว ส่วนใหญ่ประตูพระอุโบสถจะโดนปิดไว้ไม่ให้ญาติโยมเข้า (แล้วจะมาอธิบายต่อทีหลังว่าเพราะอะไร)
พระวิหารวัดธาตุคำ ใหญ่กว่าพระอุโบสถเห็นๆ (พระอุโบสถฝั่งขวามือ)
วัดหมื่นสารก็เช่นกัน ขวามือพระอุโบสถ จะเล็กว่าพระวิหารฝั่งซ้ายมือ
อย่างที่สาม พระอุโบสถ จะมีซุ้มเสมาหรือใบเสมา ล้อมรอบอยู่ ส่วนวิหารนั้นจะไม่มีใบเสมาล้อมรอบอยู่
พระอุโบสถวัดป้านปิง จะสังเกตเห็นว่ามีใบเสมาอยู่โดยรอบ
นั่นคือสามข้อหยาบๆ ที่สังเกตได้ง่ายๆ แบบไม่เจาะลึกมาก และจากนี้ผมจะอธิบายต่อถึงเนื้อใน แบบวิชาการกันซักนิด
วิหาร ตามความหมาย คือสถานที่ที่ประดิษฐานพระพุทธรูป หรือสร้างขึ้นเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูปสำคัญ ๆ ที่สร้างขึ้นเพื่อให้ประชาชนกราบไหว้ ซึ่งเปรียบเสมือนเป็นที่อยู่ของพระพุทธเจ้าในสมัยพุทธกาล ส่วนโบสถ์หรือพระอุโบสถนั้น สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประกอบสังฆกรรมของพระสงค์เท่านั้น
พระวิหารวัดเกตุการาม
พระอุโบสถวัดเกตุการาม
และนั้นจึงเป็นสาเหตุที่เวลาเราไปเที่ยววัด ประตูของพระอุโบสถ จึงถูกปิดไม่ให้ญาติโยมได้ย่างกรายเข้าไป
อ้าว แล้วถ้าบางที่ดันปิดประตูสองที่ล่ะ ทั้งพระวิหารและพระอุโบสถ?
แบบนั้นคาดว่าทางวัดกำลังจะประกอบพิธีกรรมทางศาสนา จนไม่สามารถให้ญาติโยมเข้าไปในบริเวณดังกล่าวได้
มีคนยกมือขึ้นถาม บอกแล้วทำไมบางวัด พระวิหารหรือพระอุโบสถจึงมีแค่กันหลังเดียว? (หลังเดียวคือในร่างเดียวกันเลย)
พระวิหารวัดแสนฝาง
เหตุที่เป็นเช่นนั้น เนื่องด้วยพระอุโบสถ์ มีความสำคัญน้อยกว่าพระวิหาร เพราะผู้ใช้งานมีเพียงพระสงค์ไม่กี่รูป ซึ่งต่างจากวิหารที่จะใช้ประกอบพีธีต่าง ๆ ที่มีอุบาสก อุบาสิกา บุคคลทั่ว ๆ ไปเข้าไปร่วมประกอบพิธีด้วย ฉะนั้นจึงต้องสร้างให้มีขนาดที่ใหญ่รองรับคนจำนวนมากๆ ว่าแล้วก็ทำการรวมเข้ากันเป็นอันหนึ่งอันเดียว ซึ่งบุคคลทั่ว ๆ ไป สามารถเข้าไปประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ ในโบสถ์ได้ แต่พอเวลาจะประกอบสังฆกรรมของพระสงฆ์ ก็ค่อยปิดประตู หรือแปะป้ายห้ามนักท่องเที่ยวเข้าไปข้างใน ในช่วงเวลาดังกล่าว
พระวิหารและพระอุโบสถในร่างเดียวกัน วัดพันอ้น
อนึ่ง ในชนบทบางหมู่บ้านอาจมีวัดอยู่หลายวัด แต่อาจจะมีพระอุโบสถอยู่ในละแวกนั้นเพียงแห่งเดียว และไม่จำเป็นด้วยว่าต้องอยู่ในวัด อาจจะอยู่กลางป่า หรือกลางทุ่งนา แต่ที่สำคัญต้องมีเสมาที่กำหนดขอบเขตชัดเจน
ต่อจากนี้ไป เวลาไปเที่ยววัดไหน หากใครเผอิญเดินเข้ามาถามคุณ ว่าอันไหนพระวิหาร อันไหนพระอุโบสถ ก็โปรดชี้นิ้วกันไปอย่างมั่นใจเลยว่า นั้นคือพระวิหารนะ นี้คือพระอุโบสถนะ
และก็ตอบให้มันได้แบบนี้ (บอกให้มันถูกด้วยนะ) แบบที่สมควรเกิดมาเป็นชาวพุทธ ชาวพุทธที่ไม่ใช่ทางอำเภอยัดใส่มาให้ในทะเบียนบ้าน แต่เป็นชาวพุทธในนามผู้รู้ ผู้ปฏิบัติ เกี่ยวกับศาสนาตัวเอง ว่าอะไรเป็นอะไร