นี่ถ้าไม่สังเกต ผมก็คงไม่รู้ว่า นี่มันคือวัดธาตุน้อย
ก็แหม ดูซิครับ มันมีอะไรเหมือนวัดบ้าง และยิ่งจับมาเปรียบเทียบกันกับวัดช้างค้ำ แห่งเวียงกุมกาม หลังจากที่ผมเพิ่งสับตีนออกมาหยกๆ แล้ว ก็ยิ่งต่างกันราวฟ้ากับเหว
ต่างกันในที่นี้ คือต่างกันในเรื่องของสิ่งก่อสร้าง เพราะเท่าที่เห็นอยู่ตรงเบื้องหน้าของวัดธาตุน้อย พร้อมน้องหมาอีก 4-5 ตัวนอนเอกเขนกเฝ้ายังกับเจ้าถิ่น ถ้าไม่เกรงใจกันก็ต้องบอกว่า ซากอิฐเก่าพังดีๆ นี่เอง
กระนั้นก็ตาม ไอ้ครั้นจะพูดแบบนั้นตรงๆ ประเดี๋ยวนักโบราณคดีจะเอาไม้มาฟาดปากผมเอา ในฐานะไม่ให้เกียรติต่อโบราณสถานอันเก่าแก่แห่งเวียงกุมกาม
จากตำแหน่งที่อ้างมาบอกว่า วัดธาตุน้อยตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของวัดช้างค้ำ อยู่ลึกลงไปจากผิวดินปัจจุบันประมาณ 1 เมตร ไม่ปรากฎประวัติความเป็นมาในตำนานทางประวัติศาสตร์ และเอกสารใด จึงเรียกชื่อโบราณสถานตามลักษณะของเจดีย์ที่มีขนาดเล็ก เดิมมีดินปกคลุมสูงประมาณ 60-70 เซนติเมตร ซึ่งกรมศิลปากรดำเนินการขุดแต่งและบูรณะระหว่าง พ.ศ.2528-2529 โดยก่อนการขุดแต่งเป็นเนินดินสองแห่ง มีชาวบ้านเข้ามาปลูกบ้านอาศัยบนโบราณสถานแห่งนี้ และยังพบร่องรอยกสารขุดหาทรัพย์สิน
โบราณสถานสำคัญในวัดประกอบด้วย วิหารและเจดีย์ วิหารตั้งหันหน้าไปทางตะวันออกเฉียงเหนือ มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีบันไดทางขึ้นด้านหน้าและด้านข้างอีก 1 แห่ง พื้นวิหารปูอิฐ พบร่องรอยฐานเสาทำจากศิลาแลงและก่ออิฐด้านบน ท้ายวิหารก่อเป็นซุ้มสำหรับประดิษฐานพระประธานปูนปั้น ปัจจุบันเหลือเพียงส่วนฐานของซุ้มและส่วนหน้าตักของพระประธานกว้าง 2 เมตร
ส่วนเจดีย์ตั้งอยู่ด้านหลังวิหาร คงเหลือหลักฐานเพียงชั้นหน้ากระดานสี่เหลี่ยมชั้นล่าง โบราณวัตถุสำคัญที่พบจากการขุดแต่งได้แก่ พระพิมพ์ดินเผา ปูนปั้นรูปเศียร เทวดา ยักษ์ และสัตว์ต่างๆ เช่น นาค กินนร นก หรือ หงส์ เป็นต้น พิจารณาจากรูปแบบทางสถาปัตยกรรม สามารถกำหนดอายุวัดนี้ได้ประมาณ พุทธศตวรรษที่ 19-20
บริเวณโดยรอบแถวนั้น นอกจากจะเป็นวัดธาตุน้อยกับวัดช้างค้ำแล้ว ตรงพื้นที่คั้นกลางระหว่างทั้งสองวัด ยังมีรถม้าให้บริการกันด้วย สำหรับนักท่องเที่ยวที่สนใจจะนั่งรถม้าเที่ยวชมเวียงกุมกาม ส่วนเรตราคาและเส้นทางการวิ่ง ผมก็ไม่ค่อยแน่ใจนะ ว่าจะวิ่งจากไหนไปไหน เพราะเท่าที่ดูแผนที่แล้ว คาดว่าคงวิ่งไม่หมดทุกที่หรอก น่าจะโฟกัสเอาเฉพาะส่วนสำคัญกันแทน
อนึ่ง ขืนวิ่งกันรอบๆ เวียงกุมกามที่กินพื้นที่ครอบคลุมหมู่บ้านหลายหลังคาเรือน คาดว่าคงต้องนั่งกันแต่เช้ายันเย็น อีกทั้งน้องม้าผู้น่ารัก คงเหนื่อยและตายห่ากันก่อนพอดี
ก็ขนาดผมขับมอเตอร์ไซค์เที่ยว มันก็ยังเหนื่อยเลยครับคุณ นับประสาอะไรกับม้า ถึงแม้ว่ามันจะเป็นสัตว์ที่วิ่งได้ดีก็ตาม