ถ้าชุมชนวัวลายขึ้นชื่อเรื่องเครื่องเงิน ชุมชนนันทารามก็ขึ้นชื่อในเรื่องเครื่องเขิน
“เครื่องเขิน” งานหัตถกรรมที่ทำขึ้นจากไม้ไผ่สานหรือจากไม้จริงที่ขึ้นรูปเป็นภาชนะ แล้วทาทับด้วยยางรักธรรมชาติครั้งแล้วครั้งเล่า เมื่อแห้งจนได้ที่ ก็นำมาขูดเป็นลวดลาย ลงสี หรือปิดทองคำเปลว กลายเป็นเครื่องเขินที่สวยงาม ประโยชน์ใช้สอยตามยุคสมัยก็เช่น พานรอง ขันดอก หีบใส่ผ้า เชี่ยนหมาก หรือตลับใส่ของ
ชุมชนนันทาราม แหล่งรวมยอดฝีมือในงานเครื่องเขิน ชุมชนแห่งนี้เดิมเป็นชาวไทเขินซึ่งถูกรวบรวมมาจากเชียงตุง และตั้งรกรากนานกว่าสองศตวรรษ แน่นอนการอพยพครานั้นสิ่งที่นำติดตัวมาด้วยก็คือภูมิปัญญาการประดิษฐ์เครื่องเขิน โดยชื่อของเครื่องเขินที่คนเรียกขานกันทั่วไปนั้น ก็มาจากชื่อของบรรพบุรุษชาว “ไทเขิน”
ผู้ที่เป็นรากเหง้าคนสำคัญในการทำเครื่องเขินของชุมชนวัดนันทารามนั้นคือ แม่อุ๊ยจันทร์เป็ง วิชัยกุล แห่งร้านวิชัยกุลเครื่องเขิน (ปัจจุบันเสียชีวิตแล้ว) สถานที่แห่งนี้เปรียบเสมือนศูนย์กลางการผลิตและค้าขายเครื่องเขินของชุมชนไม่ต่างจากในอดีต
เคล็ดลับหมัดเด็ดสำคัญของการทำเครื่องเขินนั้น ว่ากันว่าขึ้นอยู่กับฤดูกาลที่เหมาะสมครับ คนโบราณจะนิยมทำเครื่องเขินกันในฤดูฝน เพราะการทายางรักต้องอาศัยความชื้นในอากาศ จึงจะแห้งได้เร็วในสองสามวัน หากทาในฤดูร้อนหรือฤดูหนาวที่ความชื้นน้อยกว่า อาจต้องใช้เวลานานถึงสองสัปดาห์ ซึ่งจะทำให้กระบวนการผลิตทั้งหมดเยิ่นเย้อออกไปมาก ส่วนการผลิตก็จะทำไปตามออเดอร์ที่ลูกค้าสั่ง
นอกจากการพัฒนาผลิตภัณฑ์ให้แตกต่างจากเครื่องเขินยุคโบราณแล้ว ทางกลุ่มยังได้ปรับตัวในเรื่องของการผลิต เพื่อให้สอดรับกับความต้องการของลูกค้าที่เปลี่ยนไปด้วยตามรูปแบบการดำเนินชีวิตในปัจจุบัน และเพื่อให้มันสอดคล้องกับประโยชน์ใช้สอย เช่น การลัดขั้นตอนโดยใช้สีอะครีลิกลงพื้นแทนยางรัก หรือการใช้ดินเผาขึ้นรูปแทนไม้หรือไม้ไผ่ ทั้งนี้จะผลิตได้ให้ทันกับความต้องการของลูกค้าที่สั่งสินค้าจำนวนมากในระยะเวลาอันสั้น หรือลูกค้าที่มีงบประมาณต่ำ ต้องการงานเครื่องเขินแต่ไม่เน้นว่าต้องใช้ยางรักจริงซึ่งมีราคาสูง
กล่องใส่ทิชชู่ โคมไฟ ถาดใส่ของสำหรับธุรกิจสปา กล่องใส่แหวนเพชรสำหรับร้านจิวเวอรี่ เหล่านี้เป็นตัวอย่างคร่าวๆ
ส่วนกลุ่มลูกค้าที่ต้องการงานเครื่องเขินขนานแท้ตามแบบภูมิปัญญาดั้งเดิม อันนี้ความพิเศษของเครื่องเขินที่ใช้ยางรักจริงนั้น ก็จะได้รับการตอบแทนด้วยความทนทานกว่างานจากสีอะครีลิก ซึ่งยางรักแท้จะคงความมันวาวเสมอ แม้เวลาจะล่วงเลยไปกี่ร้อยปีก็ตาม
และปัญหาสำคัญที่ทุกชุมชนเป็นกันเสมอเวลาจะรวมกลุ่มผลิตสินค้าอะไรซักอย่างส่งขาย คือเรื่องของการตลาด (ไอ้การออกแบบยังพอเอาตัวรอดได้) และชุมชนเครื่องเขินของนันทาราม ก็หนีไม่พ้นเช่นกัน
นักการตลาด และดีไซเนอร์ฝีมือฉมัง จะเป็นใบเบิกทางสำคัญช่วยเพิ่มกลุ่มลูกค้าให้กว้างขึ้น ที่สำคัญยังเปรียบเสมือนท่อออกซิเจนที่ช่วยต่อลมหายใจของชุมชนเครื่องเขินให้คงอยู่ต่อไป
และบางทีลมหายใจดังกล่าว คนต่ออายุคงหนีไม่พ้นคนรุ่นหลัง แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น ก็ไม่รู้ว่าเขาจะเอาด้วยรึเปล่า?