วัดเสาหิน อีกหนึ่งวัดสำคัญในเวียงกุมกาม ที่มีสถาปัตยกรรมหลากหลายให้ได้ศึกษา ค้นคว้า และเยี่ยมชม
พิกัดวัดแห่งนี้ ตั้งในเขตชุมชนทางด้านทิศเหนือของเวียงกุมกาม ห่างจากตัวเมืองเชียงใหม่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ระยะทางเฉลี่ย 5 กิโลเมตร สร้างร่วมสมัยเวียงกุมกามระหว่าง พ.ศ. 1827 – 2101 ประกอบด้วย วิหาร เจดีย์ประธาน อุโบสถ กำแพง วิหารหลังใหม่ หอไตร อาคารศาลาการเปรียญ กุฏิสงฆ์ และวิหารเสาหินจำลอง
วิหารวัดเสาหินก่อสร้างขึ้นเมื่อใด ใครเป็นผู้ก่อสร้างไม่ปรากฏหลักฐาน วิหารหลังนี้เป็นอาคารขนาดย่อม มีข้อพิเศษที่นอกจากหันหน้าไปในทิศที่ยังหาความหมายไม่ได้ขณะนี้แล้ว ยกพื้นส่วนฐานทำสูงมากเป็นการป้องกันน้ำท่วมถึง ตัวบันไดเป็นรูปนกหัสดีลิงค์ที่มีหงอนคล้ายนาค ซึ่งเป็นสัตว์ในนิยายหรือชาดกในพระพุทธศาสนาที่ใช้เป็นพาหนะขึ้นสู่สรวงสวรรค์ หรือแดนพุทธภูมิ ตามความเชื่อ
โดยบันไดแบบนี้ ไม่เป็นที่นิยมนำมาก่อสร้างเป็นบันไดในอาคารทางพุทธศาสนา ซึ่งมีข้อสังเกตว่าช่างนั้นมีอิสระทางความคิดออกแบบ อันมีแนวทางที่แตกต่างออกไปจากกระแสหลักทั่วไปที่นิยมทำเป็นรูปนาคและตัวหางวันเป็นส่วนใหญ่ ที่อาจต้องการให้หมายถึงการที่คนได้เข้ามาในวิหารหลังนี้ก็เหมือนเดินทางไปสู่แดนพุทธภูมิ
นอกจากนี้ด้านโครงสร้างส่วนฐานก่ออิฐสอปูน ย่อส่วนลักษณะทรงสะเปาคำ (สำเภา) คือส่วนกลางใหญ่ส่วนหัวและท้ายเล็กดูคล้ายเรือสำเภา ส่วนเสาและโครงสร้างหลังคาทำด้วยไม้เนื้อแข็งทั้งหลัง มุงด้วยกระเบื้องดินขอ ป้านลมทำด้วยไม้แกะสลักเป็นรูปพญานาคติกกระจกสี ช่อฟ้าไม้ติดกระจก (ของเดิมยังเก็บรักษาไว้เป็นที่ศึกษาของคนรุ่นหลัง )โครงสร้างหน้าแหนบหรือหน้าจั่วแบบม้าตั่งไหม ตกแต่งลายไม้แกะสลักปิดทองประดับกระจกเป็นรูปดอกประจำยาม ภายในวิหารในส่วนของฐานชุชี (ฐานพระ) มีลักษณะเด่นที่สร้างเป็นสี่ชั้นแต่ละชั้นความกว้างความสูงก็ลดลั่นกันไปประดับกระจกและปิดทองรูปดอกกลม ประจำยามกระจังแทรกด้วยลายก้ามปูก้านขดอย่างสวยงาม
ส่วนพระพุทธรูปที่ประดิษฐานบนฐานนี้มีอยู่จำนวน 11 องค์ มีทั้งที่เป็นพระสำริดและพระศิลา แต่ได้ถูกขโมยไปหมด ทางวัดจึงได้สร้างพระปูนปั้นที่มีพุทธลักษณะเหมือนองค์เดิมมาประดิษฐานแทน
นอกจากนี้ ตรงผนังในวิหาร ยังเขียนภาพจิตรกรรมเรื่องพระเวสสันดรชาดก 13 กัณฑ์ ลักษณะเป็นฝีมือช่างภาคกลางประมาณรัชกาลที่ 3-4 อันสังเกตได้จากรูปปราสาทราชวัง ประตูและกำแพง และการแต่งกายในราชสำนัก มีภาพชาวยุโรปต่างชาติเป็นทหารหรือขุนนาง คนนุ่งโจงกระเบน และสอดแทรกภาพผู้หญิงคนพื้นบ้านนุ่งผ้าถุง ไม่สวมเสื้อคล้องผ้าปิดส่วนสงวนถือไม้คานหาบเปี๊ยด(กระบุง)รูปกระท่อม ฯลฯ ซึ่งการที่มีการวาดภาพจิตรกรรมที่ผนังวิหารนี้แสดงถึงความสำคัญของวิหารนี้ในอดีต ที่เจ้าศรัทธาหรือเจ้าอาวาสวัดมีทุนทรัพย์จ้างช่างจากกรุงเทพฯ หรือช่างในเขตภาคกลางมาทำงานได้ในครั้งนั้น
ใครอยากไปเยี่ยมชมความงามของวิหารวัดเสาหินกัน ก็แวะไปได้ทุกวันที่วัดเสาหินในเวียงกุมกามครับ