นับนิ้วไล่เรียงกันไป ก็ให้รู้สึกว่ากาดในเชียงใหม่มีกันเยอะแยะมาก ที่ทำหน้าที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจในชุมชนให้เจริญก้าวหน้ามาตั้งแต่สมัยอดีต ไล่ไปตั้งแต่ กาดหลวง กาดต้นลำไย กาดมิ่งเมือง กาดต้นพะยอม เป็นต้น
“กาดสันป่าข่อย” ก็ตกเป็นหนึ่งในนั้นอย่างช่วยไม่ได้ โดยเฉพาะในอดีตที่ย่านนี้กลายเป็นศูนย์กลางการค้าที่สำคัญของเชียงใหม่
การมาถึงของรถไฟในสมัยก่อน พร้อมกับนำชาวจีนจากกรุงเทพฯ เข้ามาตั้งถิ่นฐานทำมาหากินในพื้นที่นี้เป็นจำนวนมาก ก่อนสถาปนาตัวเองเป็นแหล่งรวมสินค้าที่จะส่งลงไปขายที่กรุงเทพฯ โดยเฉพาะพืชผลทางการเกษตรจากอำเภอรอบนอก เช่น ข้าว สุกร ยาสูบและครั่ง รวมทั้งทำหน้าที่กระจายสินค้าจากรุงเทพฯ ส่งไปยังตลาดต่าง ๆ ทั้งในเชียงใหม่และเมืองอื่น ๆ ในเขตตอนบน คือต้นตอของความรุ่งเรืองในยุคนั้น
แน่นอนว่าศูนย์กลางที่สำคัญของคือ กาดสันป่าข่อย ที่ไม่มีหลักฐานกล่าวว่ากาดแห่งนี้ตั้งขึ้นเมื่อใดแน่ แต่เข้าใจว่าคงตั้งขึ้นก่อนปีพ.ศ. 2469 เนื่องจากเมื่อรัชกาลที่ 7 เสด็จประพาสเชียงใหม่ กาดแห่งนี้มีมาแต่เดิมแล้ว โดยมีหลักฐานบ่งชี้ว่ากาดสันป่าข่อยสร้างจากการร่วมทุนระหว่างพระพิจิตรโอสถ ขุนอนุพลนคร และพลตรี พระยาอนิรุทธเทวา (ม.ล.ฟื้น พึ่งบุญ)
หลังจากถูกความเจริญทางด้านคมนาคมเข้ามาทักทาย ย่านสันป่าข่อยเริ่มซบเซาลง เมื่อถนนระหว่างกรุงเทพฯ กับเชียงใหม่สร้างเสร็จ การเดินทางและการขนส่งด้วยรถยนต์จึงเข้ามาแทนที่รถไฟ เพราะสะดวกรวดเร็วกว่า ประกอบกับในสมัยนั้นรถไฟระหว่างเชียงใหม่กับกรุงเทพฯ เดินทางอาทิตย์ละ 2 วันเท่านั้น นั้นจึงเป็นเหตุให้ย่านดังกล่าวต้องยอมรับ และปรับตัวไปตามสภาพกาลเวลา
ปัจจุบันกาดสันป่าข่อยเป็นตลาดที่คนเก่าแก่ในเชียงใหม่รู้จักกันดีว่ามีของกินอร่อย โดยเฉพาะอาหารของชาวจีน ซึ่งมีทั้งที่วางแผงขายในตลาด และเปิดร้านขายอยู่ริมสองฝั่งถนนเจริญเมือง ร้านที่ยังเป็นที่รู้จักกันดี คือ ร้านซาลาเปาวิกุล และร้านอาหารเจริญเมือง เป็นต้น
ส่วนของกินภายในกาดนั้น ก็ไม่ได้น้อยหน้ากันมาก เพราะจัดเต็มทั้งของสด พืช ผักผลไม้ ของฝาก ไหนจะกับข้าว กับปลานานาชนิด และที่เห็นจะโดดเด่นกว่าใครเวลาผมไปเที่ยวกาดอื่น น่าจะเป็นการจัดการเรื่องสุขาภิบาล และความสะอาดนั้น
ที่แน่ๆ กลิ่นเหม็นๆ แทบจะไม่มีให้ได้ระคายเคืองรูจมูก การจัดสรรปันส่วนของแต่ละโซนชัดเจน ทั้งพืชผัก อาหาร และเนื้อสัตว์ที่ทำเป็นห้องส่วนแยกโดยเฉพาะ ซึ่งแม่บ้าน พ่อบ้าน คนไหนมาซื้อของที่กาดแห่งนี้ ผมว่าเกินกว่าครึ่งล่ะที่ชื่นชอบในเรื่องของการจัดการความสะอาด
“ตลาดสดน่าซื้อ 10 ปีซ้อน” ข้อความบ่งบอกจากป้ายตรงทางเข้ากาดฝั่งถนนเจริญเมือง น่าจะเป็นหลักฐานยืนหยัดในจุดนี้ได้ดีครับ